Аутызм: разуменне спектру і сучасныя падыходы да класіфікацыі

Разлады аўтыстычнага спектру (РАС) – гэта складнае паняцце, якое аб’ядноўвае шырокі спектр станаў, што ўплываюць на камунікацыю, паводзіны і сацыяльнае ўзаемадзеянне. Галоўная асаблівасць аўтызму ў тым, што ён праяўляецца ў кожнай чалавека па-рознаму. Няма двух людзей з РАС з аднолькавымі прыкметамі, менавіта таму разуменне класіфікацыі з’яўляецца ключом да эфектыўнай дапамогі і падтрымкі.

У мінулым існавалі асобныя дыягназы, такія як сіндром Аспергера, дзяцінскі аўтызм ці первазіўны разлад развіцця. Аднак сучасная навука, на аснове кіруючых дыягнастычных даведнікаў (DSM-5), аб’ядноўвае іх пад адзіным тэрмінам «разлад аўтыстычнага спектру». Гэта падкрэслівае, што мы маем справу не з асобнымі «відамі» хваробы, а з адзіным спектрам, дзе кожны выпадак мае ўнікальныя асаблівасці. Каб больш дэталёва разабрацца ў гэтым пытанні, можна звярнуцца да спецыялізаваных крыніц, напрыклад, да артыкула пра класифікація аутизму.

Як класіфікуюць розлады аўтыстычнага спектру сёння?

Сучасная дыягностыка РАС не столькі шукае «назву» для стану, колькі ацэньвае ўзровень патрэбнасці чалавека ў падтрымцы. Дыягносты і спецыялісты аналізуюць, наколькі моцна асаблівасці развіцця ўплываюць на паўсядзённае жыццё чалавека. Для гэтага выкарыстоўваецца шматмерны падыход, які ўключае ацэнку некалькіх ключавых сфер.

Асноўныя напрамкі ацэнкі пры РАС для складання індывідуальнага плану дапамогі:

• Сацыяльная камунікацыя і ўзаемадзеянне: Як чалавек успрымае эмоцыі іншых, усталёўвае кантакт, падтрымлівае размову і разумее сацыяльныя правілы.
• Абмежаваныя, паўторныя ўзоры паводзін, інтарэсаў ці дзейнасці: Да гэтага адносяцца стэрэтыпныя рухі, строгая прыхільнасць да руціны, інтэнсіўныя і вузканакіраваныя інтарэсы, а таксама незвычайныя рэакцыі на сенсорныя ўздзеянні (напрыклад, на гукі, пахі або прыкрасць ад адзення).
• Узровень падтрымкі: На аснове ацэнкі вышэйзгаданых сфер вызначаюць, якая дапамога неабходная чалавеку для паспяховага функцыянавання ў побыце, у навучальнай установе і на працы (узровень 1 – патрабуецца падтрымка, узровень 3 – патрабуецца вельмі істотная падтрымка).

Разуменне гэтых прынцыпаў класіфікацыі дапамагае бацькам, педагогам і тэрапеўтам не проста «навесіць ярлык», а распрацаваць менавіта той шлях падтрымкі, які будзе сапраўды карысным і эфектыўным для канкрэтнай дзіцяці ці дарослага. Кожны чалавек з РАС мае свой унікальны патэнцыял, і мэта спецыялістаў – дапамагчы яму раскрыць.

Калі вы заўважылі ў свайго дзіцяці асаблівасці ў развіцці, не вагайцеся звярнуцца да прафесіяналаў – псіхіятра, нэўролага або дэфектолага. Сучасная дыягностыка і ранняя карекцыйная дапамога могуць істотна палепшыць якасць жыцця і сацыяльную адаптацыю.